Wat is schijnzelfstandigheid en hoe vermijd je het?

In een wereld waar we steeds vaker de klassieke ‘9 to 5’ als werknemer inruilen voor het freelance-statuut of het leven als zelfstandig ondernemer, ligt schijnzelfstandigheid op de loer. Je kan maar beter goed op de hoogte zijn van wat schijnzelfstandigheid precies inhoudt en wat de gevolgen ervan zijn, want de fiscus treedt zwaar op.

1. Wat is schijnzelfstandigheid?
2. Welke risico’s zijn eraan verbonden?
3. Controles door de overheid
4. Zo herken je schijnzelfstandigheid
5. Wat als je consultant bent voor één grote klant?

Wanneer spreken we van schijnzelfstandigheid?

Je kan schijnzelfstandigheid herkennen aan een situatie waarbij je op papier als zelfstandige werkt, maar in de praktijk onder de controle en het gezag van de werkgever werkt. Deze gezagsrelatie ontneemt de vrijheid en onafhankelijkheid die normaal gesproken geassocieerd worden met zelfstandig ondernemerschap, waardoor de ‘zelfstandige’ eigenlijk in de schoenen van een werknemer terechtkomt.

Schijnzelfstandigheid kan problematisch zijn omdat je als schijnzelfstandige niet van dezelfde voordelen en bescherming geniet die werknemers doorgaans hebben, maar er van jou wel hetzelfde wordt verwacht. Zo heb je als schijnzelfstandige geen recht op betaald verlof, vakantiegeld, ziekteverlof of bescherming tegen ontslag omdat de werkgever geen sociale bijdragen betaalt voor jou. Je draait als schijnzelfstandige namelijk zelf op voor de sociale bijdragen.

Welke risico’s brengt schijnzelfstandigheid met zich mee?

Schijnzelfstandigheid is een vorm van sociale fraude en wordt dus niet getolereerd in België. Ontdekking ervan kan dan ook leiden tot zware boetes en sancties voor zowel de werkgever als de schijnzelfstandige. Zo kan het zijn dat de werkgever de achterstallige sociale bijdragen en bedrijfsvoorheffing moet betalen, inclusief nalatigheidsinteresten en een eventuele boete. Deze terugvordering kan tot 3 jaar teruggaan en in geval van fraude zelfs tot 7 jaar. 

De sociale bijdrage kan niet verhaald worden op jou, de (vroegere) zelfstandige. Voor de bedrijfsvoorheffing kan dit in bepaalde gevallen wel, bijvoorbeeld wanneer dit expliciet is vastgelegd in de samenwerkingsovereenkomst.  

Als zelfstandige, nu werknemer, krijg je bij ontdekking in eerste instantie het achterstallig vakantiegeld, de 13e maand en in sommige gevallen (als je vergoeding onder het minimumloon lag) zelfs extra loon uitbetaald. Je mag zelf ook de door jou betaalde sociale bijdragen terugvorderen, want deze worden nu betaald door je werkgever. 

Toch is schijnzelfstandigheid ook voor jou absoluut te vermijden. Zo ben je niet beschermd en is er geen opzegtermijn als je opdrachtgever de samenwerking stopzet. Ook de voordelen gelinkt aan het zelfstandig statuut vallen opeens weg. Mogelijks wordt zelfs de btw-aftrek van je aankopen van de voorbije jaren teruggevorderd. 

De overheid controleert en treedt op

De Belgische overheid heeft criteria opgesteld om te bepalen of een persoon als schijnzelfstandig kan worden beschouwd. Deze criteria omvatten aspecten zoals de mate van controle die de werkgever heeft over het werk van de persoon, de mogelijkheid van de persoon om zijn of haar eigen werktijden te bepalen en de mogelijkheid om andere opdrachten aan te nemen.

De Rijksdienst voor Sociale Zekerheid voert controles uit en kan een samenwerking kwalificeren als een ‘verdoken arbeidsovereenkomst’. Dit betekent dat je opeens terechtkomt in het sociaal statuut van ‘werknemer’. 

 3 alarmsignalen om schijnzelfstandigheid te herkennen

🚨 Je hebt een baas boven je

Werk jij op zelfstandige basis, dan ben jij je eigen baas. Je bent volledig vrij om je werk te organiseren hoe jij het zelf wil, als het maar gebeurt (of niet, maar dan loop je inkomen mis). Uiteraard spreek je deadlines en misschien ook een planning af met je klant, maar verder heeft niemand zich te mengen in de manier waarop jij de opdracht uitvoert. 

Vermijd alles wat wijst op een hiërarchische relatie, ook in je communicatie. Verlofaanvragen, functioneringsgesprekken of een officiële evaluatie zijn uit den boze. Je hebt geen exclusiviteit en beslist zelf op welke uren je werkt. Je bent vrij om een opdracht aan te nemen of niet en je kan het werk zelfs delegeren aan iemand anders. 

🚨 Je gebruikt geen eigen materiaal 

Betaalt je klant, of moeten we zeggen werkgever, je kosten zoals het gsm-abonnement of vervoerskosten? Kreeg je een laptop, gsm en tweede computerscherm van de zaak? Dan is de kans groot dat je door de fiscus wordt aanzien als schijnzelfstandige. Zelfstandigen kopen namelijk hun eigen materiaal en regelen zelf hun vervoer, want het merendeel van de kosten kun je inbrengen als beroepskost. Bovendien heb je deze zaken nodig voor de verschillende klanten die je hebt en verreken je de kost ervan best in je tarief. 

🚨 Je ontvangt een vast maandloon

Werken als freelancer brengt onzekerheid met zich mee. Je weet nooit hoeveel je zal verdienen en opdrachten kunnen van de ene dag op de andere worden stopgezet. Deze risico’s zijn eigen aan het zelfstandig bestaan, maar in ruil daarvoor geniet je ook wel van vele voordelen. Denk maar aan werken vanuit het buitenland of het inbrengen van beroepskosten.

Krijg je maandelijks een vast bedrag op je rekening gestort, ongeacht hoeveel dagen of uren je presteert? Dan lijkt dat op een maandloon en kom je in de risicozone terecht. Stuur zelf je factuur, al dan niet met een rapportering van de gewerkte tijd en vermeld je eigen betalingsvoorwaarden. 

Wat als je voor één grote klant werkt? 

Werk je als consultant of ‘contractor’ voor slechts één grote klant, dan heb je een groter risico op schijnzelfstandigheid. Wees dan extra waakzaam voor bovenstaande alarmsignalen. Zorg dat jullie samenwerking een puur zelfstandige basis heeft en vermijd alles wat in de buurt komt van gezag en hiërarchie. 

Blijf je eigen werkmateriaal gebruiken, factureer enkel de gepresteerde tijd en blijf meester over je tijd en werkorganisatie. Kan je ook nee zeggen tegen een extra opdracht? Kan je zonder problemen vakantie nemen? Dat zijn belangrijke principes, ook voor jezelf.

Koos je zelf voor het zelfstandig bestaan? Neem dan regelmatig even de tijd om je opdrachten te evalueren. Strookt alles nog met je oorspronkelijke motivatie om zelfstandig te worden? Brengen je opdrachten genoeg op om te leven en te investeren in je bedrijf? Met Accountable heb je trouwens op elk moment een goed zicht op je financiële situatie. 

Had je niet de intentie om zelfstandig te worden, maar stelt je werkgever dit als voorwaarde? Dan moet er een alarmbel afgaan. Hoe vroeger je een ongunstige situatie aanpakt, hoe beter.